رایگان
مسألۀ دیگر شیوۀ نگارش استاد بود که میتوانم بگویم به غایت برخلاف آثار افرادی همچون مرحوم مصباح است. اگر کسی «آموزش فلسفه» یا «آموزش عقاید» یا نظم منطقی پرداخت به هر مسأله در جایگاه خودش را به یاد داشته باشد، «اختیار در ضرورت هستی» را به معنای واقعی کلمه، اثری مشوش مییابد اما باز هم من این را نقطه ضعف بزرگی نمیدانم زیرا اگر خواننده با منش گفتگوهای نویسنده در «برنامۀ معرفت» آشنا باشد، نوعی شاعرانگی مستدل را در طرح مساله، کاوش در ابعاد آن و حتی ردّ استدلالهای خصم مییابد که به درک لطیفتر و شاید بدیعتر مسائل فلسفی کمک میکند و جای خالی این نگاه که بیشتر در آثار منظوم به آن برخوردهایم را در آثار منثور فلسفی پر میکند.
نقطه ضعف کتاب برای من که با این نوع نگارش آشنایی نداشتم و باید اعتراف کنم که مرا بسیار آزار داد، تکرار برخی مطالب در فصول مختلف بود. این همان هزینهای است که نویسنده به مخاطبی که به صورت جدی و آکادمیک فلسفه میخواند، تحمیل میکند.
یک مسأله: نویسنده بارها از اینکه انسان به واسطۀ بُعد روحانی و آن دنیایی خود -و نه کالبد حیوانیاش- از «اختیار» برخوردار است و طبیعت چنین چیزی را به او ودیعه نداده است، سخن میگوید و «آگاهی و اراده» را به منزلۀ دو بال اختیار بر میشمارد اما من ندیدم که جایی به صورت آشکار از چگونگی نقش ناخودآگاه در سلسلۀ تصمیمگیری و اختیار در ناحیۀ عقل عملی پرده بردارد. این یکی از مواردی است که دانشمندان طرفدار ایدۀ «سراب اختیار» بر آن مانور میدهند.
مسألۀ دیگر مواجۀ کتاب با پدیدههای طبیعی است که همه را به آسانی و با چوب «آنها آگاهی به آن معنا که در انسان سراغ داریم، ندارند و لذا انتساب اختیار به طبیعت و تکامل، غلط است» میراند اما در اینجا نیز پاشنه آشیل آثار فلسفی در نپرداختن به مصادیق خود را نشان میدهد و مخاطب با مطالعۀ این ادعاها همزمان به دهها آزمایشی- حداقل در سطح نظریه- میاندیشد که نوعی از خودآگاهی را در برخی موجودات طبیعی و حیوانات به اثبات رساندهاند. (البته استاد در صفحه ۱۷۶ نوعی اختیار غیرآگاهانه را برای حیوانات ثابت میداند اما در آنجا نیز مطلب عمیق نمیشود)
این کتاب مانند بسیاری از آثار دیگر در مقام بررسی چنین مصادیقی نیست و شأن فلسفه را پرداختن به چنین مطالبی نمیداند. امیدوارم در آینده اثری را بیابم که به رفع این گسست میان فلسفه و علوم طبیعی مبادرت ورزد.
ادامه دارد…
نویسنده محترم: جناب آقای سید علی مرعشی
راه ارتباطی با نویسنده: a.marashi110@gmail.com
تمام حقوق این وبسایت به آکادمی حکمت تعلق دارد.
