9: استاد حسین غیب‌غلامی | شناخت منابع حدیثی اهل سنت متقدم
خلاصه نویسی دانش پژوه محترم آقای محمد صالحی بابادی:
جلسه نهم: شناخت منابع حدیثی متقدم اهل سنت – جناب استاد حسین غیب غلامی
در دوره‌ای از تاریخ اسلام، حاکمان منع نقل حدیث کرده بودند. بعد از حدود ۱۰۰ سال، تازه منع حدیث برداشته شد. از اوّلین کسانی که تدوین حدیث کردند، ابن شهاب زهری بود. او از شاگردان امام سجاد(ع) بود و در دوره‌ای، شاگرد وی بود؛ ولی بعد از آن، جذب بنی امیّه شد. دفترهای حدیثی وی از سوی بنی امیّه رواج یافت و در حال حاضر، تعداد زیادی حدیث با واسطۀ وی در صحیح بخاری وجود دارد.
بنای بنی امیّه بر این بود که احادیث اصلاً نگاشته نشود؛ ولی نکته آن است که احادیث از سمت مشرق (عراق و خراسان) منتشر میشد و با نگاه به انتشار حدیث از سوی آنان بود که بنی امیّه اجازۀ نگارش حدیث را دادند. مشرق زمین گرایش شیعی داشتند و به دلیل آنکه آنان حکومت را نپذیرفته بودند، به فرمان منع حدیث، اعتنا نداشتند. دلیل ما بر این سخن و ادّعا، گفتۀ خودِ ابن شهاب زهری است: «لولا أحادیث تأتینا من قِبَل المشرق نُنکرها لا نعرفها، ما کتبتُ حدیثاً و لا أذنتُ في کتابه» (تقیید العلم، ص ۱۰۷-۱۰۸).
می‌توان این را از متن عمر بن عبدالعزیز نیز فهمید، که در آن بعد از بیان نگرانی دربارۀ از دست رفتن علم (بر اثر عدم نکاشتن حدیث)، خطاب به ابوبکر بن أبی حزم، خواسته که حدیث رسول اللّٰه(ص) از طریق بنت عبدالرحمن و عایشه جمع‌آوری شود، در حالی که باقرالعلوم(ع) در مدینه استقرار داشت. بی اعتنایی عمر بن عبدالعزیز به امام باقر(ع) یکی از خباثت‌های وی به‌شمار می‌آید.
با فرمان عمر بن عبدالعزیز بود که تدوین ابتدائی حدیث آغاز گشت. نخستین آثار مکتوب حدیثی نیز دفترهای حدیثی ابن شهاب زهری بود که بدان اشاره رفت.
دورۀ بعدی، جوامع حدیثی اهل تسنّن است که در نیمۀ نخست قرن سوم تا پایان قرن سوم نگاشته شدند؛ یعنی در دورۀ متوکّل عباسی و فرزندانش.
بعضی از این کتاب‌های شش‌گانۀ اصلی، صحیح هستند و بقیّهْ سنن. نظر مشهور اهل تسنّن این است که صحیح بخاری مقدَّم است. در دورۀ متقدّمین، صحیح بخاری و مسلم در درجه‌ای بود که نقد حدیث آنان مساوی با اتّهام زندقه و کفر و مانند آن بود. در عهد ما، وضعیّت دگرگون شده، به نحوی که همچو حصاری وجود ندارد و در مجامع اهل تسنّن، حتّی در حجاز، نقد بخاری رایج شده.
نکته‌ای نیز دربارۀ بخاری آن است که سخن وی دربارۀ حدیث‌هایی که در کتاب داخل کرده، با حدیث صحیح یا حتّی خودِ حدیث تطبیق ندارد (زیرا در کتاب وی شعر نیز موجود است که اصلاً حدیث نیست). خلاصه آنکه اشکالاتی دربارۀ کتاب وی وجود دارد که عمده‌ترین نقدها نیز از سوی احناف وارد شده، آن هم عظیم‌آباد هند. البته شیعه نیز نقدهایی بر وی دارند. سرّ این قضیّه نیز آن است که ابوحنیفه از سوی بخاری تکفیر شده و نزاع میان آنان نیز نزاع میان اهل حدیث و اهل رأی است.
از مهم‌ترین پیشروان نقد حدیث در زمان ما، محمّد ناصرالدین ألبانی است. البته وی در برابر صحیح بخاری و صحیح مسلم، نقدی نداشت و توقّف کرد.
فرق میان فقیهان و اهل حدیث این است که فقیهان اعتقاد دارند حدیث باید با قرآن سنجیده شود، در حالی که اهل حدیث می‌گویند احادیث عرضه بر کتاب، از احادیث موضوع به‌شمار می‌آیند. از نظر اینان، سنّت و قرآن دو دستگاه تقنینی و تشریعی جداگانه هستند. از سوی دیگر نیز سنّت را همان احادیث صحیحین می‌دانند، حال آنکه رابطۀ حدیث و سنّت، عموم و خصوص من وجه است.
تعریف جامع حدیثی از نظر اهل تسنّن: جامع حدیثی از نظر اهل تسنّن، کتابی است که حاوی هشت علم باشد، برخلاف سنن اربعه، که متکفّل روایات فقهی هستند؛ مانند سنن أبی داود یا سنن ترمذی و … . گفته‌اند که شاید سنن أبی داود در مسائل فقهی از صحیح بخاری جلوتر باشد.
محمد بن یحیی نیشابوری، استاد بخاری، وی را تکفیر کرده. گفته شده که استاد بخاری در نام بردن از وی تدلیس کرده و نام وی را کامل ذکر نمی‌کند
بسیار عالی بود. تخصص مدرس از سطح بحث و نحوه ارائه کاملاً مشهود بود. اولین ارائه کاملاً متفاوت و متمایز تا بدین جا.
علیرغم علم و تسلط و احاطه استاد به مطالب، منتها خیلی بیان پراکنده ای بود و مطالبی که گفته شد خیلی ربطی به عنوان کلاس نداشت!
۱. استاد محترم، در ابتدای جلسه، متن ابن شهاب زهری را با حرکت‌گذاری صحیح قرائت نکردند؛ به جای «نَنْکُرُها» باید گفت «نُنْکِرُها» و «ما کُتِبَتْ» و «ما اُذِنَتْ» نیز باید به ترتیب، «ما کَتَبْتُ» و «ما أذَنْتُ» خوانده شود (به صیغۀ متکلّم وحده).
با سلام بسیار خوب اما منسجم بیان نشده
سلام و عرض ادب توجه داشته‌باشید برای این موضوع یک جلسه 45 دقیقه ای کافی نمی‌باشد و مباحث گزینش شده انتخاب شده است
مطالب بسیار ارزنده ای توسط استاد مطرح شد.
سلام خوب بود. اما اسلاید بندی میشد بهتربود .
اهل سنت تا صد سال حدیث را نمی نوشت.
ابن زهری (۵۶فوت)ابتدا شاگرد امام سجاد بود بعد به دربار اموی رفت و اولین کتب حدیث توسط وی نوشته شد. احادیث عراقیها بسیار اثرگذار برای نوشتن حدیث می دانست.
احادیث امرء بنت عبدالرحمان و عایشه به دستور عمربن عبدالعزیز جمع شد.
تقیید علم الخطیب: کتاب خطیب بغدادی:
متوکل وقتی روی کار آمددوباره دستور داد احادیث نوشته شود و کتب زیادی باقی مانده مثل صحیح و سنن و مسانید
در کتب صحیح علیرغم ادعای نویسنده، احادیث ضعیف وجود دارد. کتاب بخاری توسط حنفیهای هندی نقد شده است. البانی، نقد احادیث سنن را انجام داد ولی متعرض صحیحین نشد. یک گروه از اهل سنت، اهل حدیث هستند یعنی قرآن و سنت مستقل هستند و نباید روایات را بر قرآن عرضه کرد.اینها روایات صحاح سته را غیرقابل خدشه می دانستند.
در کتب اهل سنت، برخی جامع هستند یعنی مشتمل بر ۸ علم باشد مثل صحیح بخاری که البته تعارض بین احادیث ابواب آن، زیاد است.
ابن حجر عسقلانی کتاب مدلسین را آورده که بخاری هم جزء این افراد است.
بسیار عالی
مطالب ارزنده
سلام علیکم خدا قوت
با تشکر از استاد چند انتقاد
استاد خیلی از موارد از بحث خارج می‌شن و بیشتر به نقد بخاری و اهل سنت می‌پردازند در صورتی که در این جا باید بیطرف نظرات آن‌ها بیان شه
به نظرم این بحث مشترکات زیادی با بحث تاریخ تدوین حدیث نبوی داشت که انصافا استاد اون بخش بسیار دقیق‌تر مباحث را بیان و دسته بندی کردن ضمن این که خیلی از الفاظ استاد باید توضیح داده شود
در کل نبود نظم و خروج از بحث خیلی اذیت می‌کرد
نکاتی که بعضا در کمتر جایی یافت می شود.
سپاس
سلام
سپاس فراوان
سلام کسی از دوستان متوجه شد که چرا بخاری و مسلم جزء مدلسین قرار گرفتند؟ تنها به خاطر اینکه نام یکی از راویان و یا استادشون رو با کنیه و… ذکر کردند؟!!
با سلام و خدا قوت
عالی بود
استاد محقق ومدقق .
عالی بود.
ای کاش یک دوره مستقل با ایشان برگزار گردد.
مجتهد علم الحدیث
اللهم احفظ شیخنا الاستاذ آیت الله غیب غلامی
سلام سطح علمی بحث عالی است ولی مباحث به دسته بندی نیاز دارد
سلام علیکم. تشکر و خدا قوت…. استاد به وضوح به علم حدیث مهیمن است و درسشان -به اصطلاح- ملّاساز است، ولی مطالب به عنوان ارائه مختصر و تک جلسه‌ای، تا اندازه‌ای پراکنده بود. همینطور نکاتی که در طعن عمر بن عبدالعزیز گفتند جالب بود.