24: استاد محمدحسن ربانی‌بیرجندی | مشکل و اختلاف حدیث

 

تقریر نویسی دانش‌پژوه محترم انور بامری:

جلسه بیست و چهارم: مشکل و اختلاف حدیث (استاد محمد حسن ربانی بیرجندی)

علامه جمال الدین قاسمی در قواعدالتحدیث این را سرلوحه قرار داده که قرآن ناسخ ومنسوخ،نص وظاهر ومجمل ومبین دارد که در نهج البلاغه آمده است که حدیث هم اینگونه است.

شیخ طوسی متوفای 460 در باب علاج الحدیث دو کتاب تالیف کرد که آرای او مورد توجه است . در 408 شروع به نگارش تهذیب الاحکام کرد سه سال قبل از استادش شیخ مفید شروع کرد.

مراد از تعارض روایت: مخالف بودن دو روایت.

در اخلاق هم هست مثلا الفقر فخری ودر روایت دیگری آمده کاد الفقر ان یکون کفرا.

در روایات فقهی هم تعارض وجود دارد مثلا دسته ای از روایات می گوید خمر پاک است و در دسته ای آمده خمر نجس است. در بحث احتکار 5 دسته روایت ودر بحث اذن دختر در ازدواج چند دسته روایت وجود دارد. در انقلاب نسبت هم که کفایه آخوند مطرح کرده است که البته فقهای معاصر ما انقلاب نسبت را قبول ندارد.

شیخ طوسی در تهذیب والاستبصار فیما اختلف من الاخبار که استبصار آخر عمر شیخ نوشته ومقدم بر تهذیب است.نسخه خطی آن درکتابخانه مرحوم کاشف الغطا در نجف وجود دارد که به خط شیخ طوسی است.

تعارض گاهی در روایت فقهی ،کلامی ، اخلاقی و…است.

مرحوم علامه حلی ، مرحوم شیخ انصاری که 5 رساله بوده شاگردان کنار هم گذاشته اند ومهم ترین بحث اصول علاج الحدیث است چون آخر کتاب است یا خوانده نمی شود یا ناقص خوانده می شود. مهمترین درس آیت الله سیستانی همین بخش تعارض اخبار است.

در قرن نهم مرحوم محمدبن ابی جمهور احسائی که اولا فیلسوف ثانیا عارف است بنابراین مورد هجمه قرار گرفت کتابی به نام عوالی الئالی دارد که سید نعمت الله جزایزی شرحی به نام مدینه الحدیث بر این کتاب دارد که شیخ یوسف بحرانی به آن طعن وارد کرد مرحوم مرعشی نجفی به کتاب ایشان حاشیه دارد.در آخرین بخش های عوالی الئالی می گوید الجمع مهما امکن اولی من الطرح این حدیث نیست بلکه قاعده است وشیخ انصاری این را رد کرده اما مرحوم مغنیه در اصول الفقه فی ثوبه الجدید می گوید این قاعده عقلی است قابل پذیرش است. شیخ طوسی در تهذیب واستبصار هنرش جمع روایات بوده است. مرحوم بروجردی به تاریخ روایت بسیار اهمیت می دادند.اینکه راوی چه زمانی و مکانی بوده چه کسی بوده فکر او چگونه بوده این روایت در دوره اصحاب ائمه چه تلقی ای از او بوده است در زمان غیبت چگونه بوده است. ابن ابی جمهور احسائی گفت الجمع مهما امکن اولی من الطرح.

یکی از دانشمندان اهل سنت باب انه یبول قائما در بخاری در باره حضرت رسول (ص) است که بدرالدین عینی فقیه حنیفه صاحب البنایة فی شرح الهدایه بدرالدین عینی توجیه می کند می گوید شاید پیامبر ص بیمار بوده است و ابن حجر در فتح الباری شرح بخاری که می گوید روایات دیگری هم وجود دارد که همسرپیامبر نقل می کند هیچ وقت پیامبر ص هنگام قضای حاجت دیده نشد کسی او را ندید وجلو کسی قضای حاجت نداشت. شهید صدر در بحوث که مرحوم هاشمی شاهرودی نوشته در تعارض الاخبار که در جلد هفت آمده است.

اسباب تعارض روایات:

1. تقیه. تقیه امام گاهی از حاکم عصر بوده است. درباره منصور دوانیقی آمده که امام صادق علیه به او تعبیر امیر المومنین کرد که از باب تقیه کرد در جایی هم مگسی منصور دوانیقی را اذیت کرد گفت چرا خدا این را آفرید؟ امام صادق ع فرمود تا در مقابل جبابرة وظالمین قرار گیرد. اولی در مقام تقیه ودومی غیر تقیه ای بوده است واینگونه تعارض رفع می شود.
2. تقطیع. آیت الله بروجردی می فرماید سه گونه تقطیع وجود دارد گاهی زمان اصحاب ائمه امام معصوم سخن می گفت راوی می رفت موضوع بندی می کرد. کتاب العشرة فقط در شیعه واصول کافی است. در اصول کافی وروایات تقطیع شده شیخ حر عاملی نیز تقطیع کرد.
3. ضبط راوی. شهید صدر می گوید راویانی که مولا ( غیر عرب) بودند قدرت ضبط خوبی نداشتند. در کتابی که درباره اسباب تعارض نگاشته شده ودارالحدیث چاپ کرده تا 32 سبب برای تعارض بیان شده است. گاهی اختلاف نسخ وردائت خط یا نم کشیدن یا  مختلف بودن بودن مخاطب با توجه به مکان آنها امام به دو گونه پاسخ داده است. در این باب به کتب شهید صدر وآیت الله سیستانی مراجعه شود.