23: استاد احمد غلامعلی | شروح احادیث

 

تقریر نویسی دانش‌پژوه محترم انور بامری:

جلسه بیست و سوم: شروح احدیث (استاد احمد غلامعلی)

معنای شرح حدیث ؛
گونه شناسی شرح های حدیثی
دلیل پدیداری شرح حدیث؛
معرفی برخی از شرح های حدیثی؛

موضوع شرح حدیث است. شرح از لغت شَرَحَ  « شرحت اللحم» یعنی گوشت را نازک کرده به گونه ای که از هم جدا نمی شود بلکه مغز پخت وکباب می شود . در شعر آمده :

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق     تا بگویم شرح درد اشتیاق

شرح زمینه را برای پذیرش بهتر امده می کند. یعنی مطلب به گونه ای باز تا ب داده شود تا در ذهن مخاطب روشن شود. یعنی ساده سازی وقابل فهم.

گونه های کتب شرح احادیث:

کتب اربعه، نهج البلاغه ، صحیفه سجادیه شرح دارند برخی تک نگاره دارند یک حدیث را شرح کرده اند مثلا نیة المومن خیر من عمله مورد شرح قرار گرفته باشد برخی چهل حدیث بیان کرده وشرح داده اند با توجه به روایاتی که او بهشتی می شود یا از امت پیامبراست.

شرح چهل حدیث از قرن پنجم شروع شد. امام خمینی سال 1315 چهل حدیث را در دو مدرسه در قم تدریس کرد وبعد نوشت که 33 حدیث اخلاقی و 7 حدیث دقایق عرفانی دارد.که لغات را تبیین کرده واز احادیث دیگر استفاده کرده است.

روش های شروح احادیث:

برخی از ابتدا شروع کرده وتا انتها نرسیدندمثل شرح نهج البلاغه علامه جعفری که خطبه ها تمام نشد.

برخی شرحها موضوعی است مثلا کتاب بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه علامه شوشتری اینگونه است. جملات توحیدی را یک جا جمع وشرح داده موضوع شکر را جدا بررسی کرده است.

برخی از جهت گرایش متفاوتند کسی که گرایش ادبی دارد شرح او ادبی است برخی شروح تاریخی برخی گرایش کلامی دارند برخی گرایش تربیتی واجتماعی دارند.

از جهت مذهبی: برخی از اهل سنت برخی از کتب حدیثی شیعی مثل نهج البلاغه را شرح کرده اند وبرخی از کتب اهل سنت مثل شهاب الاخبار توسط عالمان شیعه  از جمله ابوالفتوح رازی به نام روح الاحباب وروح الالباب شرح داده اند.

نکته: شیخ صدوق در معانی الاخبار شرح اخبار را بواسطه احادیث دیگر بیان کرده است.

علت شرح احادیث:

1. به دلیل تفاوت لغات و زبان تفاوت قبیله ها.
2. گذر زمان. ما برخی از اشعار حافظ وسعدی را متوجه نمی شویم ممکن است اشعار پروین اعتصامی که معاصر است را متوجه نشویم.
3. بیان ظرافت های معنایی نهفته در احادیث.
4. پیدایش مسائل جدید. هر زمانی متناسب با زبان آن روز متناسب است. استاد رنجبر شرح قرآنی وتمثیلی به نام بوی گل وشرح نهج البلاغه دارد.شرح های نگاشته شده:

   1.شروح کافی:

   الف. شرح اصول الکافی ملاصدرا ( متوفای 1050)

   در این شرح 503 حدیث شرح شده وکافی افزون بر شانزده هزار حدیث دارد.  اما ملا صدرا کتاب العقل والجهل ، باب العلم باب  تا باب یازدهم باب الحجة. هدف ملاصدرا  همین قسمت ها بوده است  ایشان زنده بود و شش سال بعد ازدنیا رفت.

   ب. شرح ملا صالح مازندرانی. این شرح مزجی است. هشت عنوان که در کتاب اصول کافی و روضه کافی  را  شرح کرده  است. اما ای کاش فروع را کامل شرح می کرد.

   ج. مرآة العقول مرحوم مجلسی. شامل اصول وفروع وروضه کافی است.

   2. شرح کتاب من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق . مرحوم محمد تقی مجلسی پدر مرحوم علامه مجلسی شرح عربی روضه المتقین وشرح فارسی لوامع صاحبقرانی است.
   3. شرح تهذیب الاحکام: ملاذ الاخیار از مرحوم مجلسی.
   4. استبصار هم شرح دارد.

   نهج البلاغه در بغداد نوشته شده ودر خراسان شرح های آن نوشته شده است بسیار از این کتاب استقبال شده است.

   5.شرح نهج البلاغه: استاد عبدالهادی مسعودی احادیثی که  عبدالعظیم حسنی آورده شرح داده است. . سیدمهدی شجاعی. خطبه متقین، نامه 31 نهج البلاغه شرح مختصر آورده است.

   شروح مهم نهج البلاغه: 1.  معارج نهج البلاغه از بیهقی. در این کتاب شبهات را پاسخ داده است مثلا در خطبه اول آمده فباع الادم یقین بشکه. بیهقی می گوید این ضرب المثل است ومقصود انجام کاری در غیر موقع خود است.  2. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید. نهج البلاغه را بدستور ابن علقمی که حاکم وشیعه بوده نهج البلاغه را شرح کرده است که نسب شناسی کرده، روحیات عمرو عاص ، ابن عباس، صعصة بن صوحان ودیگران وهمچنین ادبیات بسیار قوی دارد زیرا خود عرب است وعلی ( علیه السلام ) را خوب معرفی می کند در بعد تاریخی بی نظیر است. ماجرای سقیفه را از الاحداث مدائنی آورده وبسیار لازم است که مطالعه شود.

   4.شرح ابن میثم بحرانی به درخواست عطاء ملک جوینی است این شرح را دوبار خلاصه کرد.

   ابن میثم واژگان دشوار وقواعد صرف ونحو ومجاز وکنایه ها را خوب بیان کرده است، اسباب صدور را ذکر کرده است.شرح کلامی جملات را بیان کرده است

5. فی ظلال نهج البلاغه از محمد جواد مَغنیه: در این شرح زندگی محور بودن ونکته های تربیتی واجتماعی را بیان کرده است.
6. نهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه از محمدتقی شوشتری است . این شرح موضوعی است. مثلا در شرح این عبارت امام علی ( ع) که میفرماید چه بسیار افرادی که از روزه بهره اش گرسنگی وتشنگی است مرحوم شوشتری نسخه های دیگر را می آورد، احادیث دیگر را هم می آورد. روایاتی که روزه را معنا کرده اند می آورد وعبارت را واضح می کند. قال علی علیه السلام: ایها الناس من سلک طریق الواضح ورد الماء ومن خالف وقع فی التیه